طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری به طور طبیعی با هدف حفاظت از آب و خاک و کنترل سیل اجرا می‌شود اما به گفته کارشناسان اجرای این طرح‌ها در عجبشیر عمر مفید سد «قلعه‌چای» را نیز افزایش داده است. اجرای طرح‌های آبخیزداری در بالادست سد «قلعه‌چای» که اکنون تعداد سازه‌های آنها به ۵۰۰ مورد می‌رسد، طی سال‌های اخیر سرعت […]
طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری به طور طبیعی با هدف حفاظت از آب و خاک و کنترل سیل اجرا می‌شود اما به گفته کارشناسان اجرای این طرح‌ها در عجبشیر عمر مفید سد «قلعه‌چای» را نیز افزایش داده است.
اجرای طرح‌های آبخیزداری در بالادست سد «قلعه‌چای» که اکنون تعداد سازه‌های آنها به ۵۰۰ مورد می‌رسد، طی سال‌های اخیر سرعت گرفته و خروجی آن علاوه بر تغذیه سفره‌های زیرزمینی آب، افزایش پوشش گیاهی، مقابله با فرسایش خاک و جلوگیری از ورود رسوب به مخزن این سد بوده است.
این تعداد سازه در ۱۲ هزار هکتار از اراضی بالادست سد ایجاد شده و بدون‌شک در افزایش منابع آبی نیز موثر بوده است زیرا صاحب‌نظران این بخش می‌گویند با اجرای هر هکتار آبخیزداری می‌توان ۵۰۰ مترمکعب آب جدید تولید کرد؛ ضمن آنکه اجرای هر هکتار عملیات آبخیزداری از ۶.۵ تن فرسایش خاک و رسوب جلوگیری می‌کند.
علاوه بر آن اجرای طرح‌های آبخیزداری نتایج مثبت فراوانی دارد و با اجرای آنها میزان فرسایش خاک سه تا ۹ تن در هکتار کاهش می‌یابد و تولید علوفه در هر هکتار نیز به ۱۲۰ کیلوگرم می‌رسد.
نکته قابل تامل اینکه سد «قلعه‌چای» با ۴۰ میلیون مترمکعب ظرفیت مخزن از نوع خاکی با هسته رسی است که ۵۵ میلیون مترمکعب از آب رودخانه قلعه‌چای را استحصال و ۱۱ هزار و ۹۰۰ هکتار از اراضی پایاب سد را آبیاری می‌کند؛ به همین دلیل تاثیرگذاری بر طول عمر آن اقدامی مفید در این شهرستان به شمار می‌رود.
«پرویز ابراهیم‌نژاد» رئیس امور آب عجبشیر ضمن تاکید بر تکمیل طرح‌های آبخیزداری شهرستان در بالادست سد قلعه‌چای، می‌گوید: تاثیرگذاری طرح‌های آبخیزداری بر طول عمر این سد رفته‌رفته بیشتر می‌شود و از کنار سایر مزیت‌های آن از جمله افزایش منابع آبی نیز نمی‌توان به سادگی عبور کرد.
در کنار همه این مزیت‌ها می‌توان به مکان‌یابی صحیح سازه‌های آبخیزداری در عجبشیر توجه کرد که نشانه شناسایی و تحلیل مشکلات شهرستان در عرصه‌های مختلف از جمله فرسایش خاک، تولید رسوب، سیل، کم‌آبی، وضعیت دام و مرتع و همچنین ارایه راهکار اجرایی مناسب مکانیکی، بیولوژیکی، بیومکانیکی و ترویجی از سوی کارشناسان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان‌شرقی است.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری عجبشیر نیز با اشاره به اینکه از سال ۱۳۷۲ تاکنون ۲۰ میلیارد تومان در بخش آبخیزداری این شهرستان هزینه شده، می‌گوید: با اجرای طرح‌های آبخیزداری در ۱۲ هزار هکتار از اراضی بالادست سد قلعه‌چای، پوشش گیاهی نیز در دره‌های منطقه بیشتر شده است.
«یوسف یزدانی» با اشاره به توزیع نهال و بذر یونجه بین مردم محلی، بیان می‌کند: کنترل رسوب، مقابله با فرسایش خاک و پیشگیری از سیل نیز از دیگر آثار اجرای طرح‌های آبخیزداری در این منطقه به شمار می‌رود.
وی با تاکید بر اینکه کنترل رسوب در نتیجه اجرای طرح‌های آبخیزداری موجب افزایش طول عمر سد قلعه‌چای شده، ادامه می‌دهد: به طور متوسط سالانه یک میلیارد تومان اعتبار برای طرح‌های آبخیزداری شهرستان اختصاص می‌یابد و سازه‌های قدیمی نیز مرمت می‌شود.
تداوم اجرای طرح‌های آبخیزداری اجتناب‌ناپذیر است
کارشناس و صاحب‌نظر منابع طبیعی با اشاره به اینکه آبخیزداری از جمله مواردی است که در سال‌های طولانی گذشته مورد بی‌توجهی قرار گرفته بود، می‌گوید: تداوم حرکت در این مسیر با هدف ذخیره‌سازی آب اجتناب‌ناپذیر است.
به گفته «هوشنگ داداش‌زاده» توجه ویژه به این بخش و اختصاص بودجه از محل صندوق توسعه ملی طی سال‌های اخیر، بهترین فرصت برای اجرای طرح‌های آبخیزداری را در جای‌جای کشور فراهم کرد.
وی بیان کرد: با استفاده از توان کارشناسان، اساتید دانشگاهی و صاحب‌نظران و اجرای مطالعات به هنگام و گسترده، بهترین گزینه‌های آبخیزداری باید احصا و بر روی آنها سرمایه‌گذاری شود.
«داداش‌زاده» با تاکید بر اینکه فرصت‌های زیادی در خصوص ذخیره آب از دست رفته و مشکل آب بسیار جدی است، اضافه کرد: همه نهادهای مسوول و فعالان حوزه کشاورزی باید برای اجرای طرح‌های ذخیره آب پیشقدم شوند و در مسیر بهبود یا حتی تثبیت وضعیت فعلی حرکت کنند.
ضرورت مشارکت بهره‌برداران و سند راهبرد مشارکت
مشارکت مردم محلی و بهره‌برداران در طرح‌های آبخیزداری از جمله مسایل اساسی در اجرای این طرح‌ها به شمار می‌رود و بر همین اساس نظرخواهی از مردم قبل از هر اقدامی با عنوان «سند راهبرد مشارکت» در دستور کار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور قرار دارد.
در متن این راهبرد آمده است: سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور کلیه پیش‌نویس مصوبه‌ها و مقررات صادره خود را اعم از بخشنامه‌ها، آیین‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها و ضوابط اجرایی مرتبط با خدمات این سازمان به عموم مردم و حوزه کسب‌وکار را پیش از ابلاغ به مدت ۲ هفته از طریق درگاه الکترونیک خود در معرض نقد عموم قرار می‌دهد و پس از دریافت نظرها و انتقادهای سازنده مردمی، نسبت به بررسی و در صورت نیاز اصلاح و سپس ابلاغ اقدام می‌کند.
به گزارش ایرنا اهمیت اجرای طرح‌های آبخیزداری به ویژه در حوزه آبریز دریاچه ارومیه که قلعه‌چای نیز در آن حوزه قرار دارد، طی سال‌های اخیر بیش از پیش مشخص شده است.
سد قلعه چای عجبشیر در ۲۲ کیلومتری این شهر واقع است و طی آذرم سال ۱۳۸۷ و جریان سفر دوم هیات دولت به آذربایجان‌شرقی به بهره‌برداری رسید.
حوضه آبخیز دریاچه ارومیه با بیش از ۲ میلیون هکتار وسعت و ۹ تن در هکتار فرسایش، حدود ۴۵ درصد از مساحت استان آذربایجان‌شرقی را شامل می‌شود.
