هرچند ایجاد سکونتگاه های غیررسمی محصول اتفاقاتی است که پیش از انقلاب اسلامی در ایران رخ داده است اما در طول اینسالها در کلانشهری چون تبریز اقدامات شایسته ای برای ساماندهی و ریشه کن کردن معضل «حاشیه نشینی» انجام شده است.
شاید اگر ۱۰۰سال پیش از کسی می پرسیدید «حاشیه شهر» کجاست؟ اطراف شهر را به شما نشان می داد، همین. اما امروز اگر بپرسید، نه تنها یک منطقه جغرافیایی بلکه می تواند یک طبقه اجتماعی را نشان تان بدهد.
حاشیه شهر وصله غم انگیز بسیاری از کلانشهرهای دنیاست. در تاریخ معاصر در نقاط مختلف دنیا حاشیه شهر از یک جایی به بعد خود را در دایره واژگان شهرها جا کرده است.
در ایران هم در دهه ۴۰ با اصلاحات ارضی و اولویت گرفتن صنعت بر کشاورزی، مهاجران روستایی برای کار به سمت شهرها روانه شدند.
مشکل اصلی آنها مسکن بود و مناطق خالی شهر بهترین گزینه برای ساخت خانه، بدون هیچ نقشه و طرح و مجوزی. بر همین اساس کم کم حاشیههای شهر متولد شدند.
پیش از انقلاب اسلامی حاشیه شهر در تبریز هرچند کمتر از الان، اما وجود داشت. بحث ساماندهی ساکنین حاشیه شهر یا سکونتگاه های غیررسمی بعد از انقلاب اسلامی مطرح شد.
درباره ساماندهی بافت فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی شهر، قوانین متعددی از جمله قانون ساماندهی و توانمند سازی سکونتگاه های غیررسمی مصوب ۱۳۸۲، قانون ساماندهی، تولید و عرضه مسکن مصوب ۱۳۸۷، قانون احیاء، نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده شهری مصوب ۱۳۸۸ و قوانین مرتبط با میراث فرهنگی در جهت حفظ بافت های تاریخی تدوین شده است. اما امسال که سال ۱۳۹۸ است، ۵۰۰ هزار نفر در تبریز در سکونتگاه های غیررسمی زندگی می کنند.
آنچه قوانین می گویند، این است که وظیفه اصلی ساماندهی بافت فرسوده و حاشیه شهر بر دوش دولت است، اما اگر راهتان به اتوبان پاسداران تبریز بیافتد، به این نتیجه می رسید که عملا دولت به وظیفه خود عمل نکرده است.
شهرداری ها هم البته دخیل هستند، اگر چه نقش اول این ماجرا نیستند اما باید هم راستا با دولت در مسیر بازآفرینی شهری حرکت کنند. حال در نبود دولت، بی شک دومین دستگاهی که جزو اصلی ترین متولیان این موضوع به حساب می آید، شهرداری است.
شهرداری تبریز چندین سال است که اقدام به ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی می کند، همان جاهایی که به عنوان حاشیه شهر شناخته می شدند اما امروز با الحاق آن مناطق به محدوده شهر تبریز، دیگر نمی توان از واژه حاشیه برای توصیف شان استفاده کرد.
حالا شهرداری تبریز چندین سال است که اقدامات خود را برای ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی در ۳لایه انجام می دهد:
لایه اول، مناطقی را شامل میشود که ساکنان آنها رغبت به نوسازی خانههایشان دارند اما مقدمه این امر، مسیرگشاییهای متعدد و ایجاد برخی امکانات عمومی و شهری است.
لایه دوم مناطق حاشیهنشین، مناطقی را شامل میشود که بسیار پرخطرتر هستند و از جمله آنها میتوان به محدوده پر خطر نوار شمالی تبریز اشاره کرد که ساکنان این مناطق را به بناهایی تازهساخت در مناطق دیگر شهر هدایت می کنند.
لایه سوم نیز نقاطی را شامل میشود که به هیچ وجه قابل نوسازی و احداث امکانات و تجهیزات عمومی نیستند و باید تبدیل به فضای سبز شوند که در طرح تفصیلی کلانشهر تبریز به آن توجه شده است.
مهم ترین لایه را در بین اقدامات شهرداری برای ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی، می توان لایه دوم دانست. طبق آخرین آمار معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تبریز، هم اکنون ۳ هزار و ۱۰۰ واحد واجد شرایط اجرای این طرح یعنی ساخت واحدهای مسکونی جدید و انتقال ساکنین سکونتگاه های غیررسمی هستند.
تا به امروز نیز حدود ۱ هزار و ۲۰۰ واحد یا شروع به احداث شده، یا در حین عملیات بوده و یا تحویل داده شده اند.
۱۷۱ واحد تاکنون در بخشی از منطقه تحت عنوان درجاسازی احداث شده و کلنگ احداث ۴۰۰ واحد مسکونی دیگر نیز برای حاشیه نشینان منطقه ۱۰ به زمین زده شده است.
۶۰۰ واحد مسکونی برای حاشیه نشینان شهرک اندیشه نیز درحال اجرا است و با این طرح ها بیش از ۱۰۰۰ واحد مسکونی برای حاشیه نشینان تبریز احداث می شود
اولویت اجرای این پروژه ها بر اساس موقعیت جغرافیایی، حجم تراکم ساکنین و قابلیت اجرایی بودن، مشخص می شود و همچنین همکاری ساکنان بافت حاشیه نشین نیز از دیگر متغیر های تعیین اولویت پروژه های این چنینی است.
یکی دیگر از مزایای پروژه های این چنینی این است که مجریان دیگر و برخی سرمایه گذاران داخلی و خارجی نیز می توانند به شهرداری تبریز در تسریع عملیات کمک کنند.
برای مثال پروژه احداث ۴۴۰ دستگاه واحد مسکونی در بافت حاشیه نشین شهرک ارم تبریز، به صورت مشارکتی توسط سازمان عمران و توسعه آذربایجان و شرکت خانه سازی پیش ساخته آذربایجان و با همکاری مستقیم شهرداری منطقه ۱۰ تبریز اجرا می شود.
البته که در دوران انقلاب شکوهمند اسلامی، اقدامات شهرداری تبریز در راستای ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی تنها در اجرای طرح درجاسازی خلاصه نمی شود.
شهرداری تبریز در ایجاد امکانات خدماتی و رفاهی برای ساکنین سکونتگاه های غیررسمی هم همواره پیشتاز بوده است چراکه با الحاق حاشیه به محدوده شهر، شهرداری خود را موظف می داند که تمام امکانات خود را برای ساکنین آن ها بسیج کند.
اکنون شهرداری وظیفه دارد زندگی در سکونتگاههای غیررسمی را برای ساکنین آن قابلتحملتر کند. تملک و بازگشایی معابر طبق طرح تفصیلی در این بافت، یکی از اصلیترین وظایف شهرداری در همین راستا به شمار میآید. در واقع با مسیرگشایی در این مناطق میتوان مسیر توسعه آنها را فراهم کرد و رغبت ساکنین را برای نوسازی خانههایشان افزایش داد.
۳۲۱هزار متر مربع در حاشیه شهر منتظر تملک و مسیرگشایی هستند و این به اعتباری نزدیک به ۹۱۲میلیارد تومان نیاز دارد. همچنین در بافت فرسوده نیز ۲۵۵هزار متر مربع شامل این طرح میشوند که به ۸۱۹میلیارد تومان اعتبار نیازمند است.
همچنین شهرداری تبریز با اتمام تملک محله چوخورلار که یکی از وسیع ترین بافت های فرسوده شهر به شمار می آید، رکورد احیا بافت فرسوده را می شکند.
شهردار تبریز با اعلام اینکه ۵۰درصد از واحدهای این منطقه توسط شهرداری تبریز تملک شده است، می گوید: تلاش مجموعه مدیریت شهری تبریز تملک صددرصدی این محله تا خردادماه یا حداکثر اواسط سال آینده است.
شهردار تبریز در بخش دیگری از صحبت های خود یادآور می شود: بیش ترین میزان احیا بافت فرسوده در ۳۰ یا ۴۰سال گذشته در میدان شهید بهشتی تبریز انجام شده است که می توان از تملک و احیا محله چوخورلار به عنوان یک گام کم نظیر در احیا بافت فرسوده در کشور یاد کرد.
محله چوخورلار یکی از برنامه ها و پروژه های ستاد بازآفرینی شهری استان آذربایجان شرقی بوده که یکی از قدیمی ترین محله های شهر تبریز در مساحتی حدود پنج هکتار در ضلع شمالی باغ گلستان واقع شده است.
اما البته که قابل تحملکردن سکونتگاههای غیررسمی و بافت فرسوده، در مسیرگشایی خلاصه نمیشود. احداث برخی مکانهای عمومی نقش مهمی در بافتهای ناکارآمد شهری دارد.
خانه سلامت ارم، فرهنگسرای ارم، تملک و تجهیز پارک کوثر، تملک و تجهیز پارک غازان داغی و مجموعه فرهنگی و ورزشی چندمظوره شهربانو جزو کاربریهای عمومی است که شهرداری در بافت ناکارآمد احداث کرده است. اگر از گذشتههای دور شاهد بروز آسیبهای اجتماعی فراوان در سکونتگاههای غیررسمی هستیم، بیشتر به این خاطر است که آن مناطق به رسمیت شناخته نمیشدند و جوانان منطقه به مکانهای عمومی جهت ورزش و تفریح دسترسی نداشتند.
برای دور کردن آسیبهای اجتماعی از شهروندان ساکن در بافت فرسوده، شهرداری تبریز در مدتهای اخیر اقدام به برگزاری برنامهها، همایشها و جلساتی فرهنگی کرده است که توانسته میزان قابل توجهی از جمعیت بافت ناکارآمد را پوشش بدهد.
درهرصورت اگرچه مسیرگشایی، احداث مکانهای عمومی و برگزاری برنامههای مختلف نمیتواند مشکلات ساکنان سکونتگاههای غیررسمی را بهطور کامل حل کند، اما حداقل میتواند از تلخی زندگی در آن مناطق بکاهد. شهرداری تبریز هرچند نمیتواند «فقر» سکونتگاههای غیررسمی را بهتنهایی ریشهکن کند، اما در تلاش است که سایه «فرق» را از سرشان کم کند.
- منبع خبر : شهریار
