کتاب «آثار و اشعاری از میرزا تقی خان رفعت» به قلم رضا همراز، توسط انتشارات «قالان یورد» در ۱۷۳ صفحه با قیمت پشت جلد ۴۵ هزار تومان و با شمارگان یکهزار نسخه تیر ماه امسال منتشر شده است.

«آذربایجان و مکتب تجدد»، «میراث ادبی میرزا تقی خان رفعت»، «کتاب هایی که در مورد رفعت نوشته شده اند»، «مجله آزادیستان»، «اشعار رفعت»، « نمایشنامه خسروپرویز»، «نقدها و مقالات»، «تجدد در ادبیات تقی رفعت» و «میرزا تقی خان رفعت در بیان دیگران» و «شرح حال اعضای خانواده رفعت» از جمله مطالب کتاب «آثار و اشعاری از میرزا تقی خان رفعت» است.

رضا همراز در کتاب خود درباره فلسفه تالیف کتابی درباره میرزا تقی خان رفعت می نویسد: “سال ها بود که از دوستان و یا بعضی از اصحاب قلم، اینجا و آنجا خبر از تدوین اشعار و نوشته های رفعت می شنیدم، اما در طی این ۳۰ سال خبری نشد که نشد! از این رو سعی بلیغ کردم که با داشتن منابع اندک و توان علمی بسیار کم این کار را خودم شروع کنم. در ابتدای کار به کمک بعضی دوستان نیز نیاز داشتم که متاسفانه در این راستا دست یاری به سویم دراز نشد! اما من نه ادعایی دارم و نه کار خود را در خور توجه بزرگان می دانم. همین که می بینم مجموعه ای از نوشته های قلمی میرزا تقی خان رفعت منتشر می شود، خوشحالم و امیدوارم اساتید گرامی در تکمله این دفتر، کوشش خود را دوام کنند”. 

مطالعه کتاب «آثار و اشعاری از میرزا تقی خان رفعت» برای علاقه مندان به تاریخ معاصر ایران به ویژه در حوزه شعر و نقد شعر و نیز نهضت آزادیستان به رهبری شیخ محمدخیابانی مفید خواهد بود. 

میرزا تقی خان رفعت (زاده ۱۲۶۵ خورشیدی تبریز – درگذشته ۱۲۹۹ خورشیدی) مدیر روزنامه «تجدد» و نشریه «آزادیستان» و از پیش‌گامان شعر نو در ایران بود.

او از همراهان شیخ محمد خیابانی بود و یک روز پس از شکست قیام تبریز و کشته شدن شیخ محمد خیابانی، در قریۀ قزل دیزج (از قراء نزدیک شهر تبریز) در سن ۳۳ سالگی با شنیدن خبر قتل شیخ، خود را انتحار کرد.

میرزا تقی خان، تحصیلات خود را در استانبول انجام داد و در طرابوزان مدیر مدرسه ایرانیان به نام «مدرسه ناصری» شد؛ او در ۱۳۳۵ (قمری) در جریان جنگ جهانی اول به تبریز آمد و در دبیرستان «محمدیه» (فردوسی امروزی) این شهر به تدریس زبان فرانسه پرداخت. با شروع قیام شیخ محمد خیابانی به او پیوست و کارهای فرهنگی قیام را به عهده گرفت.

میرزا تقی خان در شعرهای خود از قواعد شعر کلاسیک فارسی فاصله گرفت و نمایشنامه‌هایی نیز نوشت که برخی در زمان خود او در تبریز به اجرا درآمد. رفعت با زبانهای ترکی و فرانسه آشنا بود و در علوم جغرافیا و هندسه نیز دست داشت. 

در دوره ای که میرزا تقی خان رفعت و یارانش از قبیل شمسی کسمایی و میرزا جعفر خامنه ای شعر نو می گفتند، هنوز آوازه نیما یوشیج در میان نبود و او ۲۰ سال پس از مرگ رفعت در شعر نو درخشید و به پدر شعر نو مشهور شد.

تلاش میرزا تقی خان رفعت و شاگردانش از قبیل احمد خرم، مهدی نسودی، نقی برزگر و … برای درهم شکستن قواعد شعر کلاسیک فارسی و در انداختن طرحی نو در عالم شعر و شاعری، در آن سال ها (نیمه دوم دهه ۱۲۹۰ شمسی) با مقاومت و انتقاد شعرای کلاسیک سرا از قبیل ملک الشعرای بهار و ایرج میرزا مواجه شد و سید حسن تقی زاده و دوستانش در مجله کاوه از هیچ گونه استهزاء و تهاجمی علیه جریان نوپای شعر نو خودداری نکردند.

نقش و جایگاه ممتاز میرزا تقی خان رفعت در تحکیم پایه های شعر نو و نقد ادبی، پس از قتل شیخ محمد خیابانی به دست قزاق ها و با توطئه مخبرالسلطنه هدایت، تا ۶۰ سال پس از مرگ وی برجسته نشد، زیرا مخبر السلطنه هدایت پس از سرکوربی نهضت آزادیستان در شهریور ۱۲۹۹ شمسی، در پهلوی اول نیز همواره در مسند نخست وزیر و وزیر فرهنگ دست بالا داشت و در آن شرایط خفقان، کسی از شاگردان و یاران رفعت و خیابانی به دلیل ترس از گرفتار شدن به غضب هدایت و افتادن به سیاه چال های رضاخانی، در این باره دم نزد. 

تنها یحیی آرین پور بود که در کتاب دو جلدی ارزشمند و کم مانند «از صبا تا نیما»، گریزی به حیات و دستاوردهای ادبی رفعت زد و آن هم در نیمه نخست دهه ۱۳۵۰ شمسی و بعد از درگذشت مخبرالسلطنه هدایت بود. 

حال انتشار کتاب «آثار و اشعاری از میرزا تقی خان رفعت» در صد سالگی مرگ نابهنگام این شاعر ستیهنده و از طلایه داران شعر نو ، می تواند افق های جدیدی را برای شناخت بیشتر او از یک سو و انتشار آثار تحقیقی دیگر از سوی دیگر فراهم آورد.